In de begeleiding van alleenstaande minderjarige asielzoekers (ama’s) is Nidos steeds op zoek naar aansluiting bij de realiteit van de kinderen. Het onderwerp terugkeer is al jaren zo een realiteit van ama’s waarbij medewerkers van Nidos steeds op zoek zijn naar een effectieve manier van belangenbehartiging en begeleiding.
Een krachtige aanpak door de voogd kan bijdragen aan een duurzaam perspectief voor de uitgeprocedeerde amv en daarmee ook voor de Europese overheden bijdragen aan oplossingen voor deze groep.

Het asielbeleid is steeds meer een product van samenwerkende overheden in de Europese Commissie en bijvoorbeeld te zien in de voorbereidingen van het terugkeerproject in Kabul. Nidos is van mening dat ook de begeleiding van ama’s een Europese samenwerking moet worden, ook in geval van terugkeer.

Nidos heeft met haar visie op terugkeer tot doel duidelijk te maken waar Nidos als voogdijinstelling voor staat en wat de positie van de voogd is in dit geheel. De voogd heeft tot taak de belangen te behartigen van de ama’s en de ontwikkeling te bevorderen. Wanneer een ama zich geconfronteerd ziet met een kansloze asielprocedure en de overheid wil dat hij terugkeert dan heeft de voogd tot taak – ook daarin – de belangen van de ama zo goed mogelijk te behartigen en zijn ontwikkeling te bevorderen.

Ama’s verlaten hun land om diverse redenen, een gemeenschappelijke factor daarbij is dat ze op reis gaan of worden gestuurd op zoek naar het ontwikkelen van een veiliger en beter toekomstperspectief voor zichzelf en daarmee vaak ook voor het grotere familieverband waar ze deel van uit maken.
In Nederland wordt dat perspectief lang niet altijd geboden. Veel ama’s worden al vroeg in de procedure geconfronteerd met een negatieve beslissing op de asielaanvraag en de intentie van de Nederlandse overheid ze zo snel mogelijk weer terug naar het land van herkomst te sturen. De overheid beoogt met dit restrictieve beleid tevens potentiële nieuwe asielzoekers af te schrikken.

Nidos ziet zich in de begeleiding van ama’s regelmatig geconfronteerd met wanhoop en onmacht van ama’s die in Nederland en daarmee in heel Europa geen toekomstperspectief wordt geboden. Begeleiding terug naar het land van herkomst lukt tot op heden nog maar mondjesmaat en velen vertrekken met het 18^e jaar met onbekende bestemming. Nidos is steeds op zoek naar mogelijkheden om de ama te ondersteunen en zijn belangen te behartigen, ook wanneer het perspectief terugkeer is.

Commitment van de jongere en zijn familie
Het gaat bij het mogelijk maken van duurzame terugkeer op de eerste plaats om het verkrijgen van het commitment van de ama met zijn terugkeer. Hierbij zijn de volgende elementen van belang; op de eerste plaats moet er sprake zijn van een goede timing. Er kan met een ama vaak niet eerder over terugkeer gesproken worden dan dat de feiten ook zodanig zijn. Vanaf het begin moet er, als onderdeel van de begeleiding, gesproken worden over het leven in het herkomstland en de familie en zo mogelijk wordt er vanaf het begin van de begeleiding contact onderhouden met de familie. Bij het maken van terugkeerplannen moet er sprake zijn van terugkeer naar een voor de ama veilige opvang in familieverband met ontwikkelingskansen voor het kind. Daarom is er, afhankelijk van de leeftijd, instemming nodig van het kind over zijn verblijfsplaats en de eventuele voogdijoverdracht. Er is tijd en rust nodig om de ama te laten wennen aan een ander perspectief dan het door hem beoogde en te werken aan vertrouwen in de mensen en organisaties waar het kind bij terugkeer mee te maken heeft. Dit betekent dat begeleiding van terugkeer altijd maatwerk is, goede samenwerking met ketenpartners als DT&V en IOM is daarbij van groot belang. Ervaringen van teruggekeerde ama’s en andere landgenoten zijn belangrijk. Contact van de jeugdbeschermer met de familie over de onmogelijkheden van de ama in Europa werkt ontlastend voor het kind, het ontschuldigt het kind. Op de tweede plaats is er voor duurzame terugkeer commitment van de grootfamilie nodig zodat er in samenwerking met hen en het kind een toekomstplan gecreëerd kan worden. Bovendien vergroot het commitment van de familie met terugkeer van het kind, ook het commitment van het kind met zijn terugkeer. De samenwerking met de grootfamilie biedt ook goede kansen om het toekomstperspectief van het kind in het land van herkomst al in Europa vorm te geven door bijvoorbeeld gericht onderwijs te volgen. Is er geen familie beschikbaar of kan deze onvoldoende veiligheid bieden dan is er samenwerking nodig met organisaties in landen van herkomst om familie te vinden, alternatieve familieopvang te zoeken, informatie te checken, opleiding- en werk- mogelijkheden te vinden en eventuele voogdijoverdracht en monitoring te organiseren. De vorming van focal points is daarin een goed initiatief. Het is bij het werken aan terugkeer ook belangrijk dat het netwerk van een ama in Nederland, zoals mentoren, onderwijzers, opvangouders en vrienden, het onderzoeken van terugkeermogelijkheden ondersteunen.

Duurzame terugkeer vraagt om investering in onderwijs in landen van herkomst. Immers een van de belangrijke motieven om naar het westen te vluchten is de zoektocht naar een beter bestaan, een beter toekomstperspectief. Monitoring van het terugkeerproces door lokale organisaties is van belang om toe te zien of de terugkeer duurzaam is en het kind zich positief ontwikkeld.

Een gedachte is om het overdragen van verantwoordelijkheden, ofwel ontslag van Nidos uit de voogdij, pas te laten plaatsvinden na een nazorgperiode van bijvoorbeeld drie maanden na terugkeer en een rapportage door een neutrale instantie of de terugkeer volgens plan is verlopen, het kind op een veilige en duurzame plaats verblijft en een eventuele nieuwe voogd de taak adequaat uitvoert en de belangen van het kind worden behartigd. 

Kortom voor het werken aan duurzame terugkeer is het van belang dat er gewerkt wordt aan  dubbel commitment, commitment van het kind en commitment van zijn familie.

Dubbel Commitment van het kind en zijn familie kan worden bereikt door:

•   Goede timing
  * Betrekken van de familie vanaf het begin van de begeleiding bij de situatie van het kind en activeren bij problemen en toekomstplannen
  * Samen met de ama bepalen op welk moment terugkeer mogelijkheden onderzocht gaan worden
• Een duurzaam terugkeerplan
  * Veilige verblijfssituatie voor het kind
  * Perspectief voor het kind op een zelfstandig bestaan door middel van onderwijs of werk
  * Ontwikkelingskansen voor het kind
  * Een terugkeerplan gemaakt door of met instemming en steun van de familie
  * Family-based care, bij voorkeur in de familie, maar anders in andere vormen
  * Terugkeer ondersteund door lokale organisaties
• Borging van duurzame terugkeer
  * Terugkeer wordt gemonitord door lokale en internationale organisaties
  * Nidos houdt toezicht en voert casemanagement over het terugkeer plan en de eerste periode van terugkeer, zodat het plan zonodig bijgesteld kan worden met behulp van lokale organisaties en/of de familie
  * Nidos en ketenpartners leren van de positieve en negatieve ervaringen en gebruiken deze om de werkwijze bij te stellen

Commitment van een ama en zijn familie met terugkeer is mogelijk wanneer er in samenwerking met de ama en zijn familie een duurzaam en veilig terugkeerplan wordt gemaakt met perspectief op een zelfstandig bestaan, gebaseerd op juiste en geloofwaardige informatie, gemonitord door internationale en lokale organisaties, met casemanagement van Nidos en regie bij de ama en zijn familie.